Ariadne: op het strand stil en verlaten
– Nathalie Mantel
De Havenzangers. Wie kent ze niet? Dit zeer succesvolle bandje uit Apeldoorn kwam ik bij toeval tegen toen ik een gepaste klaagzang voor Ariadne aan het zoeken was op Youtube. En jawel, op een paar regels na is het toch wel een zeer toepasselijke tekst:
Aan het strand stil en verlaten Ziet men daar een meisje staan Die al turend en al smachtend Wacht de komst van haren man Hij zou immers wederkeren Hij beloofde haar toch trouw En dan krijgt zij zo’n verlangen Word ik toch zijn lieve vrouw Maar hij keerde nimmer weder Want de dood waart om ons heen En zij keerde telkens weder Aan het strand stil en alleen…
In combinatie met bovenstaand schilderij (wat precies een eeuw eerder is vervaardigd) zou het beeld van Ariadne in zo’n vier minuten onmiddellijk voor iedereen duidelijk zijn. Helaas hebben de Havenzangers zich in hun muzikale carrière gespecialiseerd op oud-Hollandse zeemansliedjes en geven ze met het dweilende geluid van de accordeon toch een totaal andere indruk dan die van een achtergelaten wanhopige Ariadne.*
Dus wie is deze wenende vrouw die hier zo hulpeloos aan het strand ligt? Wat betekenen haar terneergeslagen blik, haar wapperende haren en losvallende kleding? Wat is haar verhaal? Hiervoor zal ik een korte familiegeschiedenis schetsen.
Toen Zeus in de gedaante van een witte stier de koningsdochter Europa ontvoerde uit het Fenicische land en naar Kreta bracht, kreeg zij daar drie zonen van hem: Rhadamantys, Sarpedon en Minos, de latere koning van Knossos. Minos trouwde met Pasiphaë, die hem vele kinderen schonk, waaronder Androgeus en Ariadne. Doordat Minos zich de woede van de god Poseidon op de hals haalde, liet Poseidon Pasiphaë verliefd worden op de favoriete stier van het koningshuis. Zij liet een zekere Daedalus een kunstkoe maken waar zij in kon gaan zitten om zo de liefde te bedrijven met de stier. Hieruit werd de Minotaurus geboren. Deze lichtelijk onhandelbare halfbroer van Ariadne werd opgesloten in een ingewikkeld labyrint.** Androgeus wordt vermoord door de Atheense koning Aegeus, en als straf moet de stad Athene ieder jaar zeven jongens en zeven meisjes uitleveren als prooi voor de Minotaurus. Tot de komst van de zoon van de koning, Theseus. Ariadne wordt smoorverliefd en helpt hem door hem een rode draad mee te geven zodat hij de weg terug kan vinden uit het labyrint nadat hij het monster van Kreta heeft gedood. Omdat de liefde wederzijds lijkt (ja, lijkt!), gaat ze met hem mee naar Athene. Maar na een tussenstop op het eiland Naxos, gaat Theseus ervandoor en laat Ariadne alleen achter.
Verlaten, beledigd, vernederd, beschaamd, gedumpt en gekwetst zijn maar een paar emoties, die me nu te binnen schieten van de vele, die Ariadne gevoeld moet hebben. En naast al die negatieve gevoelens blijft er nog steeds ergens diep van binnen de liefde over die ze voor Theseus heeft gevoeld. Hoe kan zo’n sterke vlam immers doven? Ariadne wil dat Theseus terugkeert, haar komt halen en zegt dat het hem spijt. Ik denk dat ze het hem misschien wel zou kunnen vergeven. Ze zou begrijpen dat hij in haast naar Athene moest terugkeren. Maar Theseus komt niet terug. Ariadne blijft alleen achter op het eiland. En vanaf hier zijn er twee uiteenlopende versies over wat er verder met haar gebeurt. De ene zegt dat zij zichzelf verdrinkt in de zee. De ander (o.a. Hesiodus) vertelt over hoe de god Dionysus verliefd op haar wordt en met haar trouwt.***
Na haar dood maakt hij Ariadne onsterfelijk en voert haar mee naar de Olympus. Haar trouwdiadeem wordt als het sterrenbeeld Corona aan de hemel geplaatst. De Ariadne die wordt gered door Dionysus is het thema dat het meest in de kunst wordt weergegeven.
Zowel Titiaan als Carracci, beiden grote kunstenaars uit de 16e eeuw uit Italië, leggen in hun werken de nadruk op het happy end van Ariadne en Bacchus, de Romeinse versie van de god van de wijn. Waar Ariadne bij Titiaan nog wat verbaasd is en misschien zelfs de benen lijkt te nemen (“ik moet mijzelf leren vreemde mannen te vrezen”), heeft ze bij Carracci al plaatsgenomen naast Bacchus, op zijn door panters voortgetrokken wagen, en wordt ze door een van de putti gekroond.
De Ariadne die u in juni te zien krijgt, is zoals hierboven beschreven, maar dan zonder happy ending. De vele kleuren van haar karakter zijn voor mij een ware uitdaging om te spelen en over te brengen op publiek, maar na weken repeteren beginnen de sandalen van Ariadne me steeds beter te zitten. Benieuwd naar het resultaat? Kom naar een van de voorstellingen van Moira’s Heroides!
* Dit lied zal dus ook niet te horen zijn in het toneelstuk.
** Wederom gemaakt door de geniale Daedalos.
*** En wellicht zit hij achter het plotselinge en gehaaste vertrek van Theseus.